Κοπανέλι η χειροποίητη δαντέλα

Eυχαριστούμε την Κυρία Άννα Αννίτα Λεούση για τη φωτογραφία

Η τεχνική αυτή που ονομάστηκε κοπανέλι από τον ήχο που κάνουν τα ξυλάκια την ώρα της πλοκής, δεν είναι άλλη από την διαπλοκή πολλών κλωστών, τοποθετημένων κάθετα, σαν έναν μικρό αργαλειό.

Για την δημιουργία ενός έργου με την τεχνική του κοπανελιού χρειάζονται πρώτα απ' όλα τα ξυλάκια στα οποία τυλίγεται η κλωστή. Το σχέδιο του έργου, το οποίο σε μερικές περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού δεν υπάρχει, γιατί η πλέκτρια δημιουργεί το δικό της σχέδιο είτε απομνημονεύοντας ένα έργο που έχει ήδη δημιουργήσει είτε κάνοντας το λεγόμενο «ελεύθερο σχέδιο». Το σχέδιο τοποθετείται επάνω στο μαξιλάρι εργασίας το λεγόμενο κουσούνι. Η λέξη κουσούνι, πιθανώς, προέρχεται από την γαλλική λέξη «coushin», που στα ελληνικά σημαίνει μαξιλάρι. Ανάλογα την περιοχή, υπάρχουν διαφορετικοί τύποι, σχήματα και μεγέθη  μαξιλαριού.

Το κοπανέλι έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν όμως διαφορές μεταξύ των τεχνικών του κοπανελιού. Οι διαφορές αυτές δεν έχουν να κάνουν με τον τρόπο πλοκής (πανάκι, φιλτιρέ, τούλι κλπ) αλλά με τον τρόπο ένωσης του έργου. Ακόμα και στην Ελλάδα διαφοροποιείται η τεχνική από περιοχή σε περιοχή. Έτσι υπάρχει το Κρητικό κοπανέλι, το Αιγινήτικο, της Αττικής, των Μεγάρων, της Σαλαμίνας, των Κυκλάδων κ.λ.π.

Στο εξωτερικό δουλεύουν περισσότερο την τεχνική του Νησιώτικου με παραλλαγές από χώρα σε χώρα ακόμα και από πόλη σε πόλη.  Ανάλογα με την δημιουργό μιας ιδιαίτερης τεχνικής διαπλοκής ή ένωσης, το κοπανέλι παίρνει το όνομα της δημιουργού ή της πόλης-χώρας που δημιουργήθηκε πρώτη φορά η συγκεκριμένη διαφοροποίηση. Το αντίστοιχο συμβαίνει και στην χώρα μας.

Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες, θα λέγαμε, της τεχνικής του κοπανελιού.

·   Η πρώτη είναι αυτή  που πλέκουμε συνέχεια ένα πανάκι το οποίο ¨περιφέρουμε¨ μέσα στο σχέδιο και με τις ενώσεις μεταξύ των "λωρίδων" από πανάκια, δημιουργείται το τελικό αποτέλεσμα. Ο τύπος αυτός συναντάται συνήθως στην Κρήτη, στην Αίγινα και στο εξωτερικό όπως την Ρωσία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία και αλλού. Σε αυτό τον τύπο κοπανελιού δεν χρειαζόμαστε πολλά ζευγάρια κοπανέλια, μπορεί να δουλευτεί με 6 έως και 10 ζεύγη ανάλογα με το πάχος της λωρίδας που χρειάζεται κάθε σχέδιο. Η προέλευση κάθε σχεδίου αυτού του τύπου κοπανελιού διακρίνεται από τον τρόπο ένωσης των ¨λωρίδων¨ από πανάκι μεταξύ τους.

Το Κρητικό κοπανέλι ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Οι διαφορές του με αυτό π.χ. της Αίγινας ή της Ρωσίας, είναι η ένωση των λωρίδων, η οποία ονομάζεται «δέμα», καθώς και ο τρόπος που πλέκονται οι στροφές και οι γωνίες, στρογγυλή και οξεία. Στο Κρητικό κοπανέλι χρησιμοποιείται συνήθως το λευκό ή το εκρού χρώμα. Σε άλλες περιοχές, κυρίως του εξωτερικού, οι χρωματιστές κλωστές χρησιμοποιούνται συνέχεια. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει και στην Ελλάδα η χρήση της χρωματιστής κλωστής μέσα στα σχέδια μαζί με το βασικό χρώμα του έργου.

· Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή του "Νησιώτικου" κοπανελιού. Στο εξωτερικό, κυρίως στο Βέλγιο, ονομάζεται "Torchon". Στην τεχνική αυτή, χρησιμοποιούνται πολλά περισσότερα ζεύγη κοπανελιών, ακόμα και πάνω από 500, τα οποία όμως δεν "δουλεύονται" ταυτόχρονα. Ανάλογα με την διαπλοκή των κλωστών, δημιουργούνται περίτεχνα σχέδια επάνω στο έργο όπως αράχνες, καφεδάκια, στεφανάκια, τριγωνάκια, φύλλα κλπ. Αυτός είναι ο τύπος που χρησιμοποιείται στις Κυκλάδες, την Σαλαμίνα και παλαιώτερα στην Κρήτη. Επίσης απαντάται σε πάρα πολλές χώρες του εξωτερικού όπως Βέλγιο, Σουηδία, Αγγλία, Γαλλία κλπ. Και πάλι όμως υπάρχουν διαφορές στο σχέδιο και στην διαπλοκή των κλωστών από περιοχή σε περιοχή^. στο εξωτερικό διαχωρίζονται με ονομασίες όπως Torchon, Cluny, Bedfordshire, Chantilly κ.α. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ξεχωριστή ονομασία για τις δαντέλες που δημιουργούνταν^. όλες ονομάζονταν "κοπανελι". Στην Σαλαμίνα συνήθως δουλεύουν με χρυσοκλωστή ενώ στις Κυκλάδες με εκρού ή λευκό χρώμα. Μερικά από τα σχέδια της Σαλαμίνας μοιάζουν με την τεχνική Bedfordshire. Στις Κυκλάδες έχουν διασωθεί σχέδια που μοιάζουν με τις τεχνικές Torchon, Cluny και άλλες. Στο εξωτερικό, όπως και στην προηγούμενη κατηγορία, το χρώμα απαντάται συνεχώς. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ίσως επηρεασμένοι από το εξωτερικό, έχει ξεκινήσει η χρήση της χρωματιστής κλωστής. Η τεχνική αυτή δουλεύεται σε κουσούνι ή "κασελάκι", στους νεότερους χρόνους χρησιμοποιούμε tableau από φελιζόλ.

Η τεχνική του Νησιώτικου κοπανελιού, με την πάροδο των ετών και την χρήση άλλων υλικών εκτός από τις κλωστές, έχει φτάσει σε ένα πιο μοντέρνο αποτέλεσμα. Βλέπουμε έργα φτιαγμένα με πιο χοντρές κλωστές, με μεταλλικές κλωστές, με σύρμα κλπ που πλέον το αποτέλεσμα παίρνει εικαστική μορφή.

Πηγή:kopaneli.gr